111T681 - Kuzeydoğu Akdeniz Fok (Monachus monachus) Populasyonu Yaşamsallık Analizi Projesi

Orta Doğu Teknik Üniversitesi – Deniz Bilimleri Enstitüsü tarafından gerçekleştirilen bir çok proje arasında yerini alan bu yeni proje, Akdeniz fokunun populasyon dinamikleri, dağılımları ve yaşam alanları üzerine yapılan araştırmalardan birisidir.

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü’nün bugüne kadar yürüttüğü Akdeniz Foku araştırmaları kapsamında Mersin’in batı sahili 1994 – 2002, Adana ve Hatay sahilleri 2003-2005; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Sahili 2006;  Antalya – Üçadalar’ı da içinde alan Olimpos Beydağları Milli Parkı bölgesi de 2007 – 2008 yılları arasında çalışılmış; önemli yaşam ve üreme alanları belirlenmiş, bu alanlarda yaşamakta olan koloniye ait bireylerin önemli bir bölümü tanımlanmıştır.

2009 – 2011 yılları arasında Doğu Akdeniz Kıyıları Akdeniz Foku Populasyon Belirleme ve İzleme Projesi kapsamında daha önce Kıbrıs da dahil olmak üzere Antalya/Finike’den, Suriye sınırına kadar olan kıyımızdaki Akdeniz foku yaşam alanlarının daha önceden çıkartılan haritası doğrultusunda bütünsel ve eş zamanlı izlenmesi gerçekleştirilmiştir.

Akdeniz Foku, Kuzeydoğu Akdeniz’de dağılım gösteren kritik derecede tehlike altındaki türler listesinde baş sıralarda yer almaktadır. Akdeniz fokunun en önemli üreme ve dinlenme alanı olan korunaklı mağaralar, daha önce yapılmış olan kapsamlı kıyı taramaları sonucu keşfedilmiş, kullanım sıklıkları ve önemlerine göre sınıflandırılmışlardır. Bu proje türün korunması için türün Kuzeydoğu Akdeniz’de barınan populasyonları hakkında bilimsel veri toplanmasına yönelik arazi çalışmalarını ve toplanan verilerin analizini kapsamaktadır. Proje, Kaş – Kekova Özel Çevre Koruma Alanında yapılacak yeni bir arazi çalışmasını ve buna ilave olarak daha önce kuzeydoğu Akdeniz’deki farklı gözlemleri de kapsayacaktır.
Projenin laboratuvar çalışması toplanacak olan veriler üzerinde yapılacak olan foto – tanımlama analizlerini, istatistiksel populasyon büyüklüğü belirleme ve yaşamsallık analizlerini kapsamaktadır.

1) Kaş – Kekova Özel Çevre Koruma Alanı Yaşam alanları taraması: ODTÜ – Deniz Bilimleri Enstitüsü Lamas – 1 Teknesi ile araştırma bölgesinde uygun tarama yöntemi ile bölgedeki fokların yaşamına uygun kıyı mağaraları belirlenecektir. Yöntem temelde kıyının yüzülerek taranmasına dayanmaktadır.
2) Foto – kapanların yerleştirilmesi: Tüm kıyının tamamlanmasının ardından toplanan veriler değerlendirilecek ve mağaranın hakim rüzgarlara göre giriş açısı, tavan yüksekliği, korunaklı oluşu gibi kriterler dikkate alınarak seçilen uygun mağaralara foto-kapanlar yerleştirilecektir.
3) Bölgedeki diğer önemli fok mağaralarına foto – kapan yerleştirilmesi: Çalışma alanına gidiş ve dönüş sırasında Antalya, Mersin ve Hatay’daki mağaralara foto – kapanlar yerleştirilecektir.
4) Kurulan kapanlardaki verilerin alınması: Fotokapanlar ile alınan görüntüler makinaların hafızasında biriktirilmektedir. Bu verilerin cihazların pil ömrü dikkate alınarak dönem dönem kontrol edilmesi verilerin alınması, pillerinin değiştirilmesi ve yeniden değiştirilmesi gerekmektedir. Görüntülerin periyodik olarak toplanması markalama – geri yakalama yönteminin temelini oluşturacaktır.

5) Kurulan cihazların geri toplanması: Çalışma tamamlandıktan sonra havalar sertleşmeden önce Aralık ayı sonuna doğru cihazlar geri toplanacaktır.

B. Fotoğraf tanımlama ve Fok Envanteri;
Hareket eden ve ısı yayan objelere duyarlı kızılötesi algılayıcısı olan bu sistem, önceden belirlenmiş aralıklarla, mağaraya giren fokların fotoğraflarını çekecektir. Elde edilen fotoğraflardaki foklar foto – tanımlama yöntemi ile tanımlanacaktır. Bu yolla aynı fokun hangi mağaraları kullandığı, yaşam alanlarının genişliği, olası göçleri hakkında sağlıklı veriler elde edilebilecektir.

C. Markalama – Geri Yakalama yaklaşımının foto – kapan sonuçlarına uygulanması:
Mağaralara yerleştirilecek olan foto – kapanlar ile bölgede dağılım gösteren tüm fokların görüntülenmesini beklenmemektedir ve sadece fotoğraflanan foklar üzerinden belirlenecek olan populasyon büyüklüğü gerçekçi olmayacaktır. Bu nedenle seferler sonucunda elde edilen tüm veriler Markalama – Geri Yakalama yöntemi ile analiz edilerek toplam populasyon büyüklüğü tahmin edilecektir.

Nesli kritik derecede tehlike altında türler arasında en üst sırada yer alan Akdeniz fokunun son yaşam alanları Türkiye’nin de aralarında olduğu 3-4 ülkenin kıyılarında bulunmaktadır. Bu durum türün soyunun devam ettirilmesi sorumluluğunu getirmektedir. Türün etkin olarak korunabilmesi ise hakkında sahip olunan biyolojik verilere bağlıdır. Bu tür biyolojik veriler için gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda elde edilen veriler türün korunmasına yönelik önemli gelişmeler sağlamaktadır.